Ο χορός στα Μυκονιάτικα Πανηγύρια και τις Γιορτές

Εισήγηση της κας Δήμητρας Νάζου


Το θέμα για το οποίο θα σας μιλήσω, αφορά το χορό στα μυκονιάτικα πανηγύρια και τις γιορτές. Είναι ένα θέμα που δεν μπορώ να το εξαντλήσω μέσα σε δέκα λεπτά, ωστόσο θα προσπαθήσω να φωτίσω τα κεντρικά σημεία που συγκροτούν την μυκονιάτικη χορευτική παράδοση.

ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '90
Τα πανηγύρια στη Μύκονο τη δεκαετία του 90, είχαν μεγάλη άνθηση, κυρίως λόγω της οικονομικής ανάπτυξης του νησιού που οφείλεται στον τουρισμό.
Τα πανηγύρια αυτά έχουν θρησκευτικό και κοινωνικό χαρακτήρα και δεν διοργανώνονται από συλλόγους ή άλλους φορείς όπως σε άλλα νησιά. Συνήθως διοργανώνονται από μία, δύο ή περισσότερες οικογένειες. Την ευθύνη της διοργάνωσης -ετοιμασία και έξοδα- τα αναλαμβάνει η οικογένεια που έχει την φροντίδα της εκκλησίας όπου γίνεται το πανηγύρι. Συνήθως συνεισφέρουν οικονομικά αλλά και προσφέρουν προσωπική εργασία και άλλοι φίλοι και γείτονες.

Αναφέρομαι βασικά σε πανηγύρια που γίνονται εκτός πόλεως, αλλά και στις ν. Δήλο και Ρήνεια. Αυτά τα πανηγύρια μπορούμε να τα διαχωρίσουμε σε μεγάλα, γιατί έχουν μεγάλη προσέλευση κόσμου, και σε μικρότερα πανηγύρια, με πιο περιορισμένη προσέλευση.
Στα μεγάλα πανηγύρια γίνεται πολύ μεγάλη προετοιμασία αφού συμμετέχουν πολλοί στη διοργάνωσή τους και μαζεύεται πολύς κόσμος να γιορτάσει.
Έρχονται άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις, διαφορετικής ηλικίας και καταγωγής, επίσης ξένοι που έρχονται για να δουλέψουν το καλοκαίρι, ή επισκέπτες του νησιού, που έχουν έρθει για διακοπές, όμως δεν βλέπουν το πανηγύρι σαν τουριστικό θέαμα. Κατά κανόνα η εκδήλωση διαρκεί πάνω από ένα εικοσιτετράωρο, ξεκινώντας συνήθως από το πρωί της παραμονής της γιορτής, που ξεκινάει και το μαγείρεμα, και συνεχίζουν με τον εσπερινό, και το γλέντι με το φαγοπότι και το χορό μέχρι το άλλο πρωί, πού θα προσφέρουν στους εκκλησιαζόμενους αρτοσκευάσματα και γλυκά, καθώς και άλλα κεράσματα μετά την πρωινή λειτουργία, ανήμερα της γιορτής. Τα μικρά πανηγύρια είναι πιο οικογενειακά, και περιορίζονται σε έναν πιο στενό κύκλο οικείων.
Σε αυτά, οι άνθρωποι που συγκεντρώνονται είναι κυρίως συγγενείς και φίλοι της οικογένειας που αναλαμβάνει τη γιορτή. Καταλαβαίνει αμέσως κανείς από την οικειότητα και τον χαιρετισμό που ανταλλάσσουν μεταξύ τους οι παρευρισκόμενοι και τα πειράγματα, ότι έχουν μεταξύ τους πιο οικείες σχέσεις. Στα μικρά πανηγύρια βλέπουμε συχνά ακόμα και τη συνεισφορά του κάθε επισκέπτη, είτε σε φαγητό - μεζέ φερμένο από το σπίτι, είτε και σε κρασί ή άλλο τι, σαν συμπλήρωμα του φαγητού που προσφέρεται στο πανηγύρι. Το κυρίως φαγητό των πανηγυριών είναι το ζουμί της προβατίνας που σφάχτηκε επιτούτου, το βραστό της κρέας, ψωμί, κρασί, ακόμη το γιαχνί, δηλαδή κρέας κοκκινιστό με πατάτες. Ακολουθούν σαλάτες, πίτες και κεφτέδες, και μαζί με ότι άλλο συμπληρώνει ο καθένας, κάνουν ένα πραγματικά "πλούσιο πανηγυριώτικο τραπέζι".



Μουσική - Χορός
Στα μεγάλα πανηγύρια η μουσική ποικίλει. Τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησε η συνήθεια να φέρνουν μουσικούς από άλλα νησιά με ηλεκτρικά όργανα. Έτσι, ακούμε ότι στο τάδε πανηγύρι θα έχουν Τηνιακά όργανα ή -το συνηθέστερο- Ναξιώτικα και τον τάδε γνωστό τραγουδιστή - βιολιτζή. Αυτούς τους μουσικούς συνήθως τους πληρώνουν οι πανηγυριώτες και είναι υπεύθυνοι για τη μεταφορά και την παραμονή τους στο νησί. Άν στη διάρκεια του χορού κάποιος θελήσει να ακούσει κάτι ιδιαίτερο, τότε πληρώνει ο ίδιος την "παραγγελιά" του, με ότι ποσόν κρίνει ότι αξίζει να δώσει.
Και στα μικρά όμως πανηγύρια ακολουθείται η ίδια διαδικασία, δηλαδή πληρώνονται τα όργανα από αυτόν που κάνει το πανηγύρι εάν θέλει, αλλά πληρώνουν και αυτοί που παραγγέλνουν τραγούδια για να τα χορέψουν… Εδώ, πρέπει να πούμε ότι πολλοί επιμένουν στο ότι η πληρωμή ταυτόχρονα με την "παραγγελιά" από τον χορευτή προς τον οργανοπαίχτη είναι προτιμότερη, για λόγους ευνόητους!!! Στους νέους ως επί το πλείστον, αρέσει ιδιαίτερα η ενισχυμένη σε ένταση μουσική που τους "ξεπετάει" και τους "βάζει φωτιά" στα πόδια. Άλλωστε είναι εξοικειωμένοι στην ένταση από τα μπαρ που συχνάζουν. Τα τραγούδια που ακούγονται είναι κυρίως στο ρυθμό του μπάλου, του καλαματιανού και του συρτού. Οι νέοι χορεύουν ασταμάτητα αλλά και οι μεγαλύτεροι "καλά κρατούν".
Στα μικρά πανηγύρια που είναι όπως είπαμε πιο οικογενειακά, ακούγονται τα τοπικά όργανα, που κυρίως είναι σαμπούνα, τουμπάκι και βιολί. Τα όργανα αυτά είναι ακουστικά και όχι ηλεκτρικά.. Κάποτε ακούγεται και ακορντεόν. Μερικές φορές συμμετέχουν και κομπανίες με μπουζούκι, λαούτο, μπαγλαμά και άλλα όργανα που διδάσκονται στις μουσικές σχολές του νησιού. Εδώ η ένταση της μουσικής είναι μέτρια και παίζονται μπάλος , συρτός, καλαματιανός και μυκονιάτικος μπαλαριστός.
Στο χορό συμμετέχουν μικροί -μεγάλοι αλλά και ηλικιωμένοι, όταν το κέφι το καλεί. Μπορούμε να δούμε βηματισμούς ξεχασμένους και αυτοσχέδιες λεβέντικες φιγούρες. Ο μπάλος για παράδειγμα είναι χαρακτηριστικός για τις φιγούρες του αλλά και εδώ ξεχωρίζει ο μπάλος που χορεύει ο ψαράς, ο μπάλος του χωριανού, του νέου και του ηλικιωμένου.
Αξιοπρόσεχτος χορός είναι ο μπαλαριστός στον οποίο κυρίως συμμετέχουν νέοι γιατί έχει γρήγορο ρυθμό και δύσκολο βηματισμό και πρέπει κανείς να αντέχει. Ο χορός αυτός διδάσκεται στην απλούστερη του μορφή και στα σχολεία του νησιού. Έχει και αυτός παραλλαγές και ξεχωρίζει ανάλογα με το ποιος τον χορεύει, αφού μπορούμε να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά στοιχεία της κάθε τοπικής κοινωνικής ομάδας. Αλλιώς τον χόρευε ο κάτοικος της Χώρας "ο χωραΐτης", αλλιώς ο Ανωμερίτης και με μικρές παραλλαγές πάλι ο κάτοικος του Μαραθιού.
Τα τελευταία χρόνια διδάσκει χορό στο νησί η κυρία Λίλιαν Βλαντή της ομάδας χορών της Δώρας Στράτου που προσεγγίζει με επιτυχία τον τρόπο που χορεύονταν οι χοροί αυτοί, ξεχωρίζοντας σαν ειδική και δασκάλα χορού, κάθε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό.
Πρόκειται για μια παράδοση αιώνων και στην βασική δομή των χορών προστίθενται καινούργια στοιχεία αφού μετράει η χάρη του χορευτή και το μεράκι του οργανοπαίχτη που καταφέρνει να του περνάει τον ρυθμό, το συναίσθημα και το κέφι. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση να χορεύονται οι χοροί σε πιο γρήγορο ρυθμό προσεγγίζοντας αρκετά τους κρητικούς ρυθμούς. Στα μεγάλα πανηγύρια που έχουμε συγκροτήματα από άλλα νησιά φαίνεται εντονότερα αυτή η επιρροή, αφού και η ένταση της μουσικής βοηθάει σε κάτι τέτοιο. Ακόμα και σε οικογενειακά γλέντια παρατηρούμε Μυκονιατόπουλα ,αγόρια και κορίτσια, να χορεύουν με επιδεξιότητα αυτούς τους γρήγορους ρυθμούς.


Ο χορός για να κορυφωθεί χρειάζεται την προετοιμασία του. Να "ζεσταθεί" δηλαδή για τα καλά η παρέα. Στην όλη διαδικασία βοηθάει και το ποτό που μαζί με τα΄΄ ντεσιμπέλ΄΄ κάνει τα πόδια να βγάζουν φτερά αφού ο γρήγορος ρυθμός απαιτεί ένταση γενικότερα.
Ένα συχνό, αλλά νεώτερο φαινόμενο στα πανηγύρια είναι να χορεύονται χασάπικα και ζεϊμπέκικα. Αυτοί ήταν χοροί, κυρίως το χασάπικο, που χορεύονταν στα μπαρ για εντυπωσιασμό των τουριστών αλλά και από "μαγκιά" και "σεκλέτι". Τώρα χορεύονται σε όλες τις εκδηλώσεις και είναι δηλωτικά της αντρικής ταυτότητας.
Στο ζεϊμπέκικο οι νεώτεροι, μιμούνται πρότυπα παλαιοτέρων χορευτών, αφού στις μικρές κοινωνίες η φήμη των καλών χορευτών μένει και μετά τον θάνατό τους. Πολλές φορές πάνω σε κέφι θυμούνται και μακαρίζουν π.χ. τον Ντεμένεο τον Κοντιζά της Μακριάς ή τον Γιάννη Σαμιώτη τον Αιβαλιώτη.
Επίσης μέχρι τώρα έχουν να λένε για το ζεϊμπέκικο της Μαργαρώς Νάζου, που κατάγεται από προσφυγική οικογένεια από το Αϊβαλί, και εξακολουθεί να το χορεύει σε χαρούμενα γεγονότα της οικογένειάς της, όπως και του αδελφού της Χρόνη Ταμπουλχανά όταν χόρευε μέσα στο μπαρ "Θαλάμι", καθώς και του γιου της Κωσταντή Νάζου. "Δεν χορεύουν αλλά κεντούν την γη…" ακούς να λένε όσοι τους παρακολουθούν. Η δεξιοτεχνία τους δείχνει όλη τη ΄΄ μαγκιά΄΄ και τη λεβεντιά τους. Οι φιγούρες τους, δείχνουν όλο το συναίσθημα που κουβαλούν μέσα τους, όπως χαρά, λύπη , έρωτα , πόνο.

Οι φιγούρες και τα τσαλίμια που κάνουν οι χορευτές τα νεώτερα χρόνια, έχουν επηρεαστεί και από τους χορούς των προσφύγων με τον ερχομό τους στο νησί το 1922. Οι πρόσφυγες χόρευαν με περίσσεια χάρη τους παραδοσιακούς χορούς καθώς και το ζεϊμπέκικο και το χασάπικο. Οι μυκονιάτες χορευτές, στο ζε'ιμπέκικο, σε στιγμές μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης, έκαναν δύσκολες φιγούρες, σήκωναν ποτήρια με τα χείλη από το πάτωμα ακόμα σήκωναν και τραπέζια με τα δόντια. Το έχουμε δει πολλές φορές το σήκωμα του τραπεζιού από το Μιχάλη Κουκά το Λύκο και το Νικολό Κουσαθανά τον Μάγκα, τον Γιώργο Γεωργίου και από γυναίκα, την Αννουσώ Αντωνίνη.
Ο Νικολός ο Μάγκας, ένας χαρακτηριστικός τύπος γλεντζέ Μυκονιάτη, το 1969 όταν είχε έρθει η Μάλα Ρουμπινστάιν, από την φίρμα καλλυντικών Έλενα Ρουμπινστάιν για να παρουσιάσει το ''Mykonos look'' μακιγιάζ, έκανε το "ακατόρθωτο". Σε δεξίωση που είχε δοθεί στο ξενοδοχείο ΛΗΤΩ όπου παρευρίσκονταν πολλοί επώνυμοι επισκέπτες και δημοσιογράφοι, σήκωσε με τα δόντια του μαζί με το τραπέζι και την κοπέλα μανεκέν που έκανε την επίδειξη. Κανείς άλλος μέχρι τώρα δεν το έχει τολμήσει ξανά. Επίσης ο ίδιος σε άλλη φιγούρα ακουμπούσε το κεφάλι του στην γη και έκανε ψαλίδια στον αέρα ανάσκελα με ρυθμικούς βηματισμούς και κατόρθωνε να σηκωθεί με σάλτο πάλι στα πόδια του.
Οι νεώτεροι χορευτές , κάνουν καταπληκτικές φιγούρες και όλοι τους θαυμάζουν, αφού τους καλούν παντού να χορέψουν ακόμα και επαγγελματικά. Η συμμετοχή του κόσμου βοηθάει πολύ στην απόδοση των χορευτών αλλά και το ποτό έχει και αυτό τη συμμετοχή του. Ένας χαρακτηριστικός τύπος του νησιού μας, ο Μιχάλης ο Λύκος όπως ομολογεί ,"ο έρωτας και μόνο ο έρωτας" του έδινε δύναμη να σηκώνει όχι μόνο τα τραπέζια με τα "ντόντια",τα δόντια του, αλλά "και βουνό ολάκερο", Παραδοσιακοί χοροί του νησιού χορεύονται και σε εθνικές εορτές, δηλαδή την 28η Οκτωβρίου και την 25η Μαρτίου από τα παιδιά του σχολείου.
Έχει καθιερωθεί πλέον κατά την διάρκεια των εορταστικών αυτών εκδηλώσεων, εκτός από τους άλλους παραδοσιακούς χορούς της υπόλοιπης Ελλάδας, να χορεύεται και ο Μυκονιάτικος συρτός, ο μπάλος και ο μπαλαριστός. Τα παιδιά κατά την διάρκεια των εορταστικών εκδηλώσεων των εθνικών επετείων είναι ντυμένα, τα περισσότερα, με την τοπική μυκονιάτικη φορεσιά που έχει καθιερωθεί από το 1978 με απόδοση του Λαογραφικού Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου από γκραβούρες ξένων περιηγητών της Μυκόνου κατά τις αρχές του 17ου αιώνα.

Για να μεταφερθείτε στην ιστοσελίδα του άρθρου, κάντε κλικ εδώ.